Datum:
Opname: zaterdag 26 maart 2022
Titel:
Column 2: Het is een manier van leven
Auteur:
Hans de Brouwer van De Aanleiding, Amersfoort (zie: deaanleiding.com)
Presentatie:
Judith Jansen
Luisteren:
Column 2: Het is een manier van leven. De tekst van de column staat hieronder vermeld.
“Het leven is geen wetenschap. Het leven is wiebelig en daar moet je jezelf toe leren verhouden.”
“De filosofie van de levenskunst laat zich niet leiden door de autoriteit van zekerheden. De mens wil de moderne vrijheid ten volle benutten.”
Filosofie associeerde ik altijd met “moeilijk denken”: zware abstracte onderwerpen waarvoor academische denkkracht en veel kennis vereist zijn.
De filosofie van de levenskunst heeft hier gelukkig verandering in gebracht. Toen deze eind van de vorige eeuw door Michel Foucault opnieuw op de kaart was gezet, werd de filosofie weer praktisch en méér begrijpelijk, met herkenbare onderwerpen, die voor iedereen van belang zijn om een beter mens te worden, een goed leven te leiden, althans daarnaar te streven. Piërre Hadot, een filosoof en tijdgenoot van Foucault, stelde: “Wat is filosofie anders dan een wijze van leven?”
De filosofie van de levenskunst bestond al vanaf de klassieke oudheid, maar verdween daarna door de dominantie van het christendom, de wetenschap en de traditie.
Als ik praat over de “klassieke oudheid”, de tijd van de filosofie van de levenskunst, dan moet je denken aan de periode van ca. 800 vóór de jaartelling tot 476 erna. Vanaf ca. 800 vóór de jaartelling werd heel voorzichtig de omslag gemaakt van de prehistorie en het mythisch wereldbeeld naar de natuurfilosofie, de presocratische filosofie en tot slot de westerse filosofie.
In 476 na de jaartelling werd de laatste westerse Romeinse keizer afgezet en begon een langdurige christelijk gedomineerde periode die de praktische filosofie liet eindigen.
Ik leg deze periodisering kort uit met als disclaimer dat er diverse indelingen bestaan met wisselende begin- en eindpunten. In grote lijnen zie je hier de ontwikkeling van een onbewuste en ongefundeerde interpretatie van verschijnselen naar een meer bewuste en getoetste verklaring van de wereld, dus van “aannames” naar “bewijzen”. Filosofie heeft immers met “ware kennis” te maken: liefde voor de waarheid.
Prehistorische filosofie is het tijdvak waarvan geen teksten bewaard zijn en waarin primitieve verklaringen worden gegeven voor gebeurtenissen en verschijnselen. De prehistorie eindigde overal verschillend omdat in sommige culturen/beschavingen het schrift eerder bestond.
Mythische, natuur- en presocratische filosofie is een periode vóór de 6e eeuw van onze jaartelling waarin individuen zich bezighielden met vragen over het heelal de wereld, natuurkundige processen e.d. Bij gebrek aan valide kennis, namen zij de toevlucht tot traditionele verklaringen zoals gegeven in bijvoorbeeld mythen.
In de 6e eeuw vóór de jaartelling ontstond de westerse filosofie. Deze brak met name door in de 5e eeuw met als sleutelfiguur Socrates.
Socrates wees erop dat het vaak aan een heldere definitie ontbrak en dat bestaande opvattingen tegenstrijdigheden bevatten of gebaseerd waren op onduidelijke grondregels of overtuigingen. Met Socrates begon het echt kritische denken waardoor niet alles voor zoete koek werd geslikt.
Waar gaat de filosofie van de levenskunst over?
Deze stroming verbindt de filosofie weer met ons dagelijkse leven. Sterker nog: het is een manier van leven. Doordat het leven filosofisch wordt doordacht biedt dit doordenken van dagelijkse menselijke ervaringen hulp om het eigen leven te sturen en vormen. Het gaat dan van meer dagelijkse en praktische tot meer ethische kwesties aangaande het leven, zoals: Heb ik de moed om ruzie te maken met mijn beste vriend omwille van de waarheid? Waar besteed ik mijn tijd aan? Doe ik actief aan goede zelfzorg? Hoe blijf ik maximaal onafhankelijk en trouw aan mijzelf? Hoe verhoud ik mij tot ziekte en de dood?
Een belangrijk kenmerk van deze filosofie is dan ook “een zelfoefening in het denken”. Praktisch kan dit betekenen een goed gesprek met een vriend of het bijhouden van een dagboek waarin je gebeurtenissen, met name je eigen houding & handelen, kritisch reflecteert. Reflecteren is dan ook een gewoonte om jezelf te blijven onderzoeken en verbeteren.
Het denken en de daaruit volgende sturing of bijsturing hoort bij te dragen aan moderne vormen van zelfzorg. Eeuwenlang heeft de kerk voor ons bepaald wat goed of slecht is, hoe wij moeten leven… of, wat is een goed leven…, wat de regels daarvoor zijn. Dat heeft vaak veel mensen, en relaties tussen mensen, onherstelbaar beschadigd.
Het is míjn sterke overtuiging dat oriëntatie op onderwerpen als “autonomie” en “authenticiteit” daarom van wezenlijk belang zijn. Niet de vorst of priester is verantwoordelijk voor jouw leven. Dat ben jezelf. In mijn coachtrajecten komen deze onderwerpen uitgebreid aan bod.
Je leven bewust vormgeven, daar gaat de filosofie van de levenskunst over.
De hamvraag is natuurlijk: Waarom wil je dat? én Hoe doe je dat?
Ik geef mijn leven bewust vorm omdat ik een zinvol leven wil leiden, maar ook een goed leven. Dat is wat anders dan een gelukkig leven leiden. Dat laatste is meestal afhankelijk van toeval. Of je gelukkig bent wordt door veel omstandigheden bepaald, maar het lot heb je niet in de hand. Uiteindelijk is de afwezigheid van ongeluk de enige basisvoorwaarde voor geluk. Je kunt natuurlijk wel stréven naar een gelukt en een eervol leven door bijvoorbeeld deugdzaam te zijn.
Geluk kun je niet afdwingen. Je zegt niet “Ik ga even 20 minuten op de bank gelukkig zitten wezen”. Wie geluk zoekt, zoekt zich een ongeluk. Gelukkig worden kan niet op bevel. Bij sommige mensen zijn alle omstandigheden optimaal en toch ervaren zij op onverklaarbare wijze depressieve gevoelens. Het is wel mogelijk om bewust te leven en op die manier het geluk dichterbij te brengen.
De vraag was ook: Hoe doe je dat?
Door deugdzaam te leven, door een bijdrage te leveren aan het grote geheel, door jouw aanwezige talenten te ontwikkelen en te gebruiken, door lief te hebben. Hier wil ik een klein uitstapje doen maken Stephen Covey, succesvol schrijver van managementliteratuur. Om je eigen rol van “persoonlijk leider” in te vullen, is het belangrijk oog te hebben voor de volgende vier aspecten:
de sociaal-emotionele ontwikkeling, denk aan de relatie met anderen, vrienden e.d.
de mentale ontwikkeling; jouw gefundeerde kijk op alles om jou heen, jouzelf, de ander en de wereld, door het lezen van boeken of eigen onderzoek
de fysieke ontwikkeling, de zorg voor je lichaam, gezondheid, zowel preventief als curatief
de spirituele ontwikkeling, je verhouden tot het grote geheel, de kosmos en jouw plek of plekje daarin begrijpen; kennis nemen van de manier hoe anderen zich met geloof, stromingen, of hun eigen levenswijze verhouden tot de metafysische wereld
Als je deze vier terreinen actief verzorgt, is de kans groot dat je je leven evenwichtig vorm geeft.
Veel mensen vergeten het leven te leven en zijn al dood voordat ze gestorven zijn. Dit wordt prachtig geïllustreerd door een uitspraak van Gerard Reve, die volgens mij een impliciete oproep is om wakker te worden voordat het te laat is:
“Het leven is een generale repetitie van het stuk dat nooit wordt opgevoerd.”
